مدرسه فیضیهمدرسه فیضیه، از جمله مدارس علمیه شهر قم است که در دوران صفویه بنا شده است. ۱ - مقدمهشهر قم از گذشته ماوی و مامن شیعیان و مرکز علم و حدیث و فقه و فقاهت بوده است، چنانکه مقابر و زیارتگاه‌های برجای مانده از گذشته حکایت از این حقیقت دارد که این شهر به خاطر مرکزیت تشیع یکی از قطب‌های علمی و مراکز مهم جهان اسلام خصوصاً تشیع به شمار می‌آید. مدارس دینی و بناهای مذهبی دیرپا در این شهر وجود دارد که در گذشته در آنها علم فقه، حدیث و قرآن و سایر علوم الهی و... تدریس می‌شد. [۱]
غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه کسائی، تهران، چاپ دانشگاه، ۱۳۷۲، ص۹.
[۲]
محمدی، محمد، زندگینامه حضرت معصومه ـ (علیهاالسّلام) ـ قم، انتشارات علامه، چاپ چهارم، ۱۳۵۱، ص۲۶ -۲۹.
هر یک از بزرگان شیعه برای ترویج علوم اقدام به ایجاد مدارس علمی در این شهر نموده‌اند از جمله مدارس مهم علمی این شهر که در دوره صفویه به خاطر حمایت‌های سلسله صفویان از مذهب شیعه تاسیس شده مدرسه فیضیه و دارالشفاء می‌باشد. مدرسه فیضیه قبل از مدرسه دارالشفاء تاسیس شده است و بخاطر حسن همجواری این دو مدرسه با مرقد مطهر کریمه اهل‌بیت از مزیت خاصی برخوردار شده‌اند. ۲ - گشترش علم در قمقم از قرون اولیه اسلامی مرکز شیعیان شده و در این شهر بزرگانی از اصحاب ائمه زیسته و به ترویج علوم اسلامی پرداخته‌اند، بذر علم در این شهر از دیرباز پاشیده شده اما گسترش عمده آن از دوران صفویان آغاز گشته است. «مدرسه فیضیه» از بناهای عهد صفویه است که در جنب صحن کهنه بنا شده به طوری که نوشته‌اند از بناهای شاه طهماسب اول است چنانکه بر سر در ایوان جنوبی مدرسه که به طرف صحن کهنه باز می‌شود کتبیه آن بنام شاه طهماسب صفوی است. عین عبارت کتیبه چنین است: «قد اتفق بناء هذه العماره الشریفه والعتبه السنیه والسده العلیه الفاطمیه فی زمان دولة سلطان اعاظم السلاطین برهان اکارم خلف الخواقین خلیفة الانبیاء والمرسلین والائمه الطاهرین المعصومین شید مبانی الشریعه المصطفویه مؤسس اساس المله المرتضویه رافع الویه العدل والاحسان ابوالمظفر شاه طهماسب بهادر خان... بسعایة تعاوة اکابر السادات والنقباء الاشراف الامیر شرف‌الدین اسحق تاج الشرف الموسوی فی سنة ۹۳۴». [۳]
ناصر الشریعه، محمد حسین، تاریخ قم، تهران، دارالفکر، چاپ سوم، ۱۳۵۰، ص۱۵۵.
۳ - تاریخچه ساخت فیضیهبنابر نقل متون معتبر تاریخی بنای اولیه این مدرسه مربوط به قرن ششم هجری است که با نام مدرسه آستانه مشهور بوده است. و بعد در زمان صفویه تجدید بنا گردید و در نیمه نخستین قرن سیزدهم بنای مدرسه فیضیه جایگزین مدرسه آستانه شد. [۴]
زنده دل، حسن و دستیاران، قم، انتشارات جهانگردان و ایرانگردان، جاول، ۱۳۷۹، ص۵۷.
بنای اولیه تا حدود حوض وسط مدرسه بوده، اما بناء فعلی مدرسه مربوط به دوره فتحعلی شاه است که در سنه ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ هجری بنیاد شده و بنای سابق را خراب کرده و مدرسه را بزرگ و رفیع نمودند و به طوری که نوشته‌اند ۷۵ ذرع طول و ۵۰ ذرع عرض است مشتمل بر چهل حجره تحتانی و ۴ ایوان رفیع بنیان و غرفات سپهرنشان که در آن تاریخ دوازده غرفه بود و حوض مربع دوازده ذرع در دوازده ذرع و در جدول آب در طول ۱۲ ذرع و در عرض ۳ ذرع حوض‌های طرفین را فعلاً پر کرده‌اند. [۵]
زنده دل، حسن و دستیاران، قم، انتشارات جهانگردان و ایرانگردان، جاول، ۱۳۷۹، ص۱۵۶.
۴ - وجه تسمیهوجه نامگذاری این مدرسه به فیضیه شاید به این خاطر بوده است که فیض کاشانی مدتی در شهر قم اقامت و در این مدرسه تدریس می‌نمود و محل تدریس یا محل اقامت دائمی او بوده است که بین مردم بنام مدرسه فیض معروف شده چنانکه نام مدارس قدیم در بغداد به نام نظامیه که مؤسس و مروج آنها خواجه نظام الملک بوده است معروف شده، و شاید علت تسمیه آن بنام فیضیه هنگامی که در عصر قاجار تجدید بنا می‌شد، بنابر پیشنهاد علمای عهد قاجار بوده است که خواسته‌اند بنام فیض کاشانی بنا شود چنانکه در مقدمه دیوان فیض چنین نوشته‌اند «... مدرسه فیضیه قم نیز بنام او بنیاد شده و سالهاست که از مراکز علمی عالم تشیع است و وی نیز روزگاری در این دانشگاه اسلامی به تدریس و تعلیم علوم عقلی و نقلی اشتغال داشته است. [۶]
کاشانی، فیض، دیوان اشعار، تصحیح محمد پیمان، تهران، سنائی، چاپ چهارم، ۱۳۷۰، ص۱۳.
چنانکه روشن است، فیض کاشانی از علمای بزرگ عهد صفویه است که معاصر با شاه عباس و شاه صفی و شاه سلیمان بوده است و او یکی از برجسته‌ترین شاگردان ملاصدرای شیرازی و داماد او بوده، [۷]
خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۰ هـ.، ص۱۸.
از خاندان فیض علمای بزرگی برخاسته‌اند که تا امروز به فرهنگ اسلامی خدمت نموده و می‌نمایند، از جمله آنها مرحوم آیت‌الله العظمی فیض قمی و دکتر فیض می‌باشد که اکنون در دانشگاه‌ها تدریس و اشتغال به خدمات فرهنگی دارد، [۸]
باقری، احمد، خاندان فیض در مقالات و بررسی‌ها، دفتر ۶۷، تهران، دانشگاه ۷۹، سال سی دوم ص۱۳ ـ ۲۲.
[۹]
رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۲، ج۱، ص۳۹.
لذا احتمال دارد که در عصر قاجار نیز بنابر پیشنهاد نواده‌های فیض که در شهر قم ریاست شرعی داشته‌اند این نام به مدرسه فیضیه نهاده شده است. بنابراین مدرسه مقدس فیضیه یا در قرن ۶هجری، یا دوره صفویه بنا و به نام فیض کاشانی مزین شده است؛ این مدرسه در زمان فتحعلی شاه نیز تجدید بنا گردیده است، نه این که توسط وی بنا و تاسیس شده باشد. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مدرسه فیضیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۲۱. |